Hoe verloopt het onderhoud van een mechanische horloge?

Deze Gigandet herenhorloge uit +/- 1955 vertoont ernstige oxidatie rond de wijzerplaat. Dit deed vermoeden dat het binnenwerk in een slechte staat zou verkeren. De eigenaar had wel gemeld dat het horloge nog kon opgewonden worden, de wijzers nog verzet konden worden, en dat het uurwerk tikte.

De lunette (EN: bezel) ontbreekt ook. Hierdoor kan er überhaupt geen nieuw glas geplaatst worden en ligt het binnenwerk ook los in de kast. Desalniettemin wou de eigenaar dat het binnenwerk in orde gebracht werd. Het horloge behoorde tot zijn vader. Of er een andere wijzerplaat en/of lunette kon gevonden worden, waren zorgen voor later.

De ring die het binnenwerk op zijn plaats houdt was zo hard geoxideerd dat ik 10 minuten nodig had met voorzichtig wrikken om het binnenwerk te verwijderen. Bij deze horloge gebeurt dit langs de wijzerkant, niet langs de achterzijde.

Het binnenwerk zelf was in een verrassend goede staat, ondanks wat roest aan de tige (EN: winding stem), en een roestvlekje op een brug.

Veel horlogemakers laten een inscriptie na in de binnenkant van het achterdeksel na een onderhoudsbeurt. Ik vond er 8 terug ! En nog een 9de op de buitenkant. Een 18 karaats gouden kast met een merkteken voorzien aan de buitenkant...tsssss. Erg!

Gezien het binnenwerk nog tikte is het altijd raadzaam om de staat een eerste keer te controleren op het regelapparaat. Dit geeft aan:

• afwijking per dag in s (EN: rate): deze zou +5-10 sec/dag mogen bedragen
• amplitude: een maat voor de uitwijking van de balans. Idealiter is deze bij een volledig opgewonden horloge minstens 280° in de horizontale positie. Bij vintage horloges kunnen we nog tolerant zijn, maar 157° is uiteraard veel te weinig. Dit zou aan een slechte veer kunnen liggen, maar doorgaans is dit te wijten aan opgedroogde olie en vuilresten die zoveel weerstand genereren dat de kracht van de veer niet doorkomt.
• recht tikken (EN: beat error): een maat voor de symmetrie van de tik-tak van een horloge. Door te luisteren naar een horloge kan je dit ook grofweg afleiden: een evenwichtige tik-tak is wat je zou moeten horen (0.0ms), geen galop (>5ms)
• frequentie van de horloge: 18.000 halve schommelingen per uur, oftewel 9.000 volledige schommelingen per uur, gedeeld door 3.600 seconden per uur, geeft dit een frequentie van 2.5 Hz. Dit is een vast gegeven van de horloge en kan niet gewijzigd worden. Hoe hoger, hoe precieser een horloge zal lopen.
• het puntjespatroon zou eigenlijk 2 evenwijdige lijnen moeten voorstellen, die liefst quasi op mekaar liggen: ver van dit chaotische beeld!

Een uurwerk zonder complicaties, zoals dat dan heet, toont gewoonweg de tijd. Komt er een datumweergave bij, of maanstand, chronograaf etc... dan zijn dit telkens extra complicaties. Bij dit eenvoudige binnenwerk, type Peseux 7010, tel je een 50-tal onderdelen, die bijna allemaal volledig gedemonteerd worden.

De staat van de veer kan ook visueel gecontroleerd worden: deze moet een S-curve hebben, niet helemaal opgedraaid in een spiraal zoals je misschien zou verwachten. Is de veer helemaal versleten, dan zie je dikwijls een spiraal. De enige goeie controle of de veer nog krachtig genoeg is, zal blijken uit de amplitude op het regelbeeld na reiniging, hermontage en oliën.

Ik reinig de onderdelen via een ultrasoon reinigingsproces. De veer van een horloge verdraagt zo'n reiniging niet, en wordt dus met de hand gereinigd met wasbenzine.

De onderdelen gaan door 1 wascyclus en 2 spoelcyclussen, en worden tot slot gedroogd.

Om de veer terug in de veertrommel (EN: barrel) te krijgen gebruikt een horlogemaker een speciaal apparaat, een estrapaat. Hiermee wordt de veer (op z'n kop) weer opgedraaid en vervolgens in de veertrommel gelost. De veer wil ontspannen en zet zich vast tegen de wanden van de veertrommel.

Voor elke maat veertrommel bestaat een aangepaste grootte van estrapaat.

Na een eerste controle en afregeling is al zeer duidelijk dat het uurwerk een mooie gang heeft.

Gezien deze klant enkel het uurwerk zelf wou onder handen nemen, is het resultaat enkel technisch van tel. Toch heb ik de wijzers ook opgepolijst en opnieuw opgevuld met zwak lichtgevende stof. Op zijn minst is alle groene oxidatie verwijderd, en kan die niet meer in het uurwerk zelf de boel om zeep helpen.